TÜRKİYE’DE İDAM CEZASI NE ZAMAN KALDIRILDI?

Türkiye’de idam cezası, ilk önce 2002’de Savaş, çok yakın savaş tehdidi ve terör suçları halleri dışındaki suçlar için, 2006’da ise 5218 sayılı kanunla tüm suçlar için tamamen kaldırılmıştır.

Ekim 1984 den itibaren mahkemeler tarafından verilen idam cezaları Meclis’te onaylanmadığı için infaz edilmemiş, 1991 yılında çıkarılan bir afla 500 civarında idam cezası dosyası, 10 yıl ağır hapse dönüştürülmüş ve 2002 deki yasayla da fiilen uygulanmamış olan tüm idam kararları, ömür boyu hapse dönüştürülmüştür.

1990’lı yıllarda birçok idam kararları verilmiştir ancak infaz edilememiştir.Bunlardan en önemlisi Abdullah Öcalan’ın 29 Haziran 1999’da idam cezasına çarptırılmasıdır.Cezası 25 Kasım 1999’da Yargıtay tarafından onandıysada idam cezasının AB uyum yasaları ile kaldırılmasından cezası müebbete çevrildi.

Türkiye’de 1920’de Meclisin kuruluşundan, 1984’de idam cezalarının fiilen kaldırılmasına kadar geçen 64 yıllık dönemde, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanan ve infazı gerçekleştirilen idam cezası kararı sayısı 712 dir. Bunlardan 15i kadın hükümlüdür. Ancak bu rakama İstiklal Mahkemeleri’nin, Meclis’in devre dışı bırakarak aldığı idam kararları dahil değildir. Meclise gelmeden İstiklal Mahkemeleri tarafından verilen 1500 – 2000 civarında idam kararı bulunduğu tahmin edilmektedir.

Prosedüre göre mahkemeler tarafından verilen idam kararları Yargıtay’da onaylandıktan sonra Meclis’e gönderiliyordu. Meclis’in de idam kararını onaylaması halinde idam cezaları infaz ediliyordu. İnfaz kurallarına göre ölüm cezası hükümlünün mesup olduğu din ve mezhebin hususi günlerinde yerine getirilmiyor, hamile kadınlar doğum yapana kadar, akıl hastalığı tespit edilenler akli dengesi düzelene kadar idam edilmiyordu. 18 yaşından küçükler ve 65 yaşından büyükler hakkındaki idam cezası infaz edilmiyordu.
İnfazlar 1965 yılına kadar gündüzleri ve halkın izleyebilmesi için alenen ve belirli noktalarda İstanbul’da Sultanahmet Meydanı’nda, Ankara’da Samanpazarı’nda gerçekleştiriliyordu. 1965 yılında İnfaz Kanunu’nda yapılan düzenlemeden sonraki infazlar cezaevi avlularında, güneş doğmadan önce, gizli olarak yapılmıştır. Askeriyeye bağlı bir kişinin askeri suçtan dolayı aldığı idam cezası kurşuna dizilerek infaz edilirdi.Örneğin; Şeyh Sait İsyanı ile bağlantıları olan AlbayCibranlı Halit,Molla Abdurrahman,Yusuf Ziya Bey,Teğmen Ali Rıza Bey,Faik Bey kurşuna dizilerek idam edildi.
Cumhuriyet tarihimizin idamlarından başlıcaları şunlardır:

• Şeyh Said İsyanı sonrasında Diyarbakır’daki Şark İstiklal Mahkemesinin kısa süren bir yargılamadan sonra Şeyh Said, 47 ayaklanma yöneticisi hakkında 28 Haziran 1925 günü ölüm cezası verilmiş ve cezaları ertesi gün infaz ediliştir.

 

• Haziran 1926’da yurt gezileri kapsamında bulunduğu İzmir’de Mustafa Kemal’e karşı yapılması tasarlanmış, tarihe İzmir Suikastı olarak geçen suikast girişimi ardından Ziya Hurşit ve arkadaşları İzmir İstiklal Mahkemesi nde yargılanıp idam cezasına çarptırıldılar. 14 Temmuz 1926’da 14 kişinin idam cezaları infaz edildi.

 

• 23 Aralık 1930 günü, İzmir’in Menemen ilçesinde, öğretmen-yedeksubay Mustafa Fehmi Kubilay’ın ve yardımına koşan bekçiler Hasan ve Şevki’nin bir grup yobaz tarafından öldürülmesiyle başlayan, Menemen olayları sonrasında, Divan Harp Mahkemesinde yargılanan sanıklardan 28’i 3 Şubat 1931 gecesi Menemen’de idam edilmiştir.

 

• 1920 –1961 arasında 11’i İstiklal Mahkemeleri tarafından olmak üzere toplam 16 milletvekili idam edildi.

 

• 27 Mayıs 1960 Darbesi’nden sonra darbe yönetimi döneminde başta Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan 17 Eylül 1961’de olmak üzere toplam 3 kişi idam edildi.

 

• 12 Mart 1971 Muhtırası da yarım darbe olarak nitelenmesine rağmen 17 kişiyi idama gönderdi. 1968 kuşağının önde gelen devrimcilerinden Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan yargılanarak, 6 Mayıs 1972’de idam edildiler.

.

• 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’nden sonra, 54 kişinin idam cezası Meclis’te onaylandı bunların 50’si infaz edildi. Idam edilenlerin isimleri şöyledir:
  • 16 sol görüşlü siyasi suçlu: Necdet Adalı (7 Ekim 1980 Ankara), Serdar Soyergin (25 Ekim 1980 Adana), Erdal Eren (13 Aralık 1980 Ankara), Veysel Güney (10 Haziran 1981 Gaziantep), Ahmet Saner ve Kadir Tandoğan (25 Haziran 1981 İstanbul), Mustafa Özenç (20 Ağustos 1981 Adana), Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ve Necati Vardar (13 Mart 1982 İzmir), Ali Aktaş (23 Ocak 1983 Adana), Ramazan Yukarıgöz, Ömer Yazgan, Erdoğan Yazgan ve Mehmet Kambur (29 Ocak 1983 İzmit), İlyas Has (6 Ekim 1984 İzmir), Hıdır Aslan (24 Ekim 1984 İzmir).
  • 8 sağ görüşlü siyasi suçlu: Mustafa Pehlivanoğlu (7 Ekim 1980 Ankara), Cevdet Karakaş (4 Haziran 1981 Elazığ), İsmet Şahin (20 Ağustos 1981 İstanbul), Fikri Arıkan (27 Mart 1982 Ankara), Cengiz Baktemur (30 Nisan 1982 Elazığ), Ali Bülent Orkan (13 Ağustos 1982 Ankara), Halil Esendağ ve Selçuk Duracık (5 Haziran 1983 İzmir).
  • 24 adli suçlu: Sabri Altay (23 Nisan 1982 Adapazarı), Şahabettin Ovalı (12 Haziran 1982 Sinop), Ednan Kavaklı (18 Haziran 1982 Ankara), Veli Acar (13 Ağustos 1982 Isparta), Eşref Özcan (19 Ağustos 1982 Kayseri), Halil Fevzi Uyguntürk (29 Aralık 1982 Afyon), Kazım Ergun (29 Aralık 1982 Akşehir), Muzaffer Öner (29 Aralık 1982 Amasya), Adem Özkan (13 Ocak 1983 Balıkesir), Hüseyin Çaylı (13 Ocak 1983 Afyon), Osman Demiroğlu (13 Ocak 1983 Isparta), Ahmet Mehmet Uluğbay (22 Ocak 1983 Akşehir), Duran Bircan (23 Ocak 1983 Denizli), Ahmet Kerse (30 Ocak 1983 Gaziantep), Rıdvan Karaköse, Cavit Karaköse ve Süleyman Karaköse (5 Şubat 1983 Akşehir), Fatih Laçinligil (24 Şubat 1983 Keşan), Faik Görünmez (24 Şubat 1983 Kilis), Mustafa Başaran (30 Mart 1983 Edirne), Hüseyin Üye (30 Mart 1983 Nazilli), Şener Yiğit (20 Nisan 1983 Isparta), Cafer Aksu Altıntaş (20 Nisan 1983 Ordu), Abdülaziz Kılıç (26 Mayıs 1983 Edirne).
  • 1 Asala militanı : Levon Ekmekçiyan (28 Ocak 1983 Ankara)

Türkiye’nin son idam mahkümü Hıdır Arslan’dır.Cezası 25 Ekim 1984’te infaz edildi.Türkiye 2006 yılında idam cezasını kaldırdı.

Türkiye’de ilk önce 2002’de Savaş, çok yakın savaş tehdidi ve terör suçları halleri dışındaki suçlar,2006’da ise tüm suçlar için kaldırılmıştır.